από makthes.gr
του K. Κεκελιάδη
Αβεβαιότητα για το μέλλον, εργαζόμενοι πολλαπλών ταχυτήτων και ανισότητες χαρακτηρίζουν τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης (ΚοιΣΠΕ), που έχουν στόχο την «ενσωμάτωση και την επαγγελματική ένταξη ατόμων με σοβαρά ψυχικά και κοινωνικά προβλήματα».
Στον ΚοιΣΠΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης, έναν από τους δεκατέσσερις που λειτουργούν σε όλη την Ελλάδα, υπάρχουν ξυλουργείο, ραφείο, κηροποιείο, εργαστήριο αγιογραφίας, αγρόκτημα που παράγει το κρασί «Ληνός», κυλικείο και ταβέρνα «Κιβωτός» (μέσα στο ΨΝΘ), καθώς και το συνεργείο καθαρισμού «Λαμπίκο».
Στα εργαστήρια και τις παραγωγικές μονάδες του εργάζονται 110 άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές, πρώην χρήστες ναρκωτικών ουσιών ή αλκοολικοί που έχουν νοσηλευτεί και παρακολουθούνται από τις ιατρικές υπηρεσίες του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ). Άλλοι τόσοι περιμένουν τη σειρά τους στη λίστα αναμονής. Οι καθαρές αποδοχές τους αρχίζουν από 80 (για όσους διαμένουν στα διαμερίσματα και τους ξενώνες του ΨΝΘ) και φτάνουν τα 300 ευρώ το μήνα για τους αποδοτικότερους. Αν προσθέσουμε και το επίδομα που τους χορηγείται με τη μορφή «κινήτρου επανενταξιμότητας» (από 148 έως 172 ευρώ), τότε οι μέσες μηνιαίες αποδοχές ανέρχονται στα 350 ευρώ.
Η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να προβληθεί και ως ικανοποιητική για κάποιους, που σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν αναγκασμένοι να «θεραπευτούν» καταπίνοντας όλη μέρα χάπια με ιατρική συνταγή και παρακολουθώντας συστηματικά τις επιμορφωτικές εκπομπές κάθε ζώνης στην τηλεόραση.
Όμως απέχει πολύ από τις φιλόδοξες διακηρυκτικές προθέσεις και τις νομοθετικές αιτιολογήσεις σύστασης και χρηματοδότησης (από ευρωπαϊκά προγράμματα) των ΚοιΣΠΕ ως «βασικού συστατικού της διαδικασίας αποκατάστασης, που φτάνει στην πλήρη εργασιακή και κοινωνική ένταξη των ψυχικά ασθενών, προωθεί την κοινωνική αλληλεγγύη και οδηγεί σε εναλλακτικές λύσεις την τοπική οικονομία».
Κατασπατάληση
Ένας πρώτος απολογισμός για τα πρώτα πέντε χρόνια λειτουργίας των ΚοιΣΠΕ έγινε την Παρασκευή σε ημερίδα για τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς, που διοργάνωσε το τμήμα Ψυχολογίας του ΑΠΘ στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συνεδρίου κατά των διακρίσεων και του στιγματισμού. Εκεί κατατέθηκε ψήφισμα εργαζομένων στους ΚοιΣΠΕ, στο οποίο δεν αφήνουν και πολλά περιθώρια παρερμηνείας για την αναντιστοιχία διακηρυγμένων στόχων και τρόπων υλοποίησης του εγχειρήματος: «Οι διοικητικοί-διαχειριστικοί μηχανισμοί και τα στελέχη των ΚοιΣΠΕ υποβάλλουν προγράμματα αποκλειστικά με τη λογική της απορρόφησης κονδυλίων, χωρίς να διασφαλίζονται ουσιαστικά η βιωσιμότητα και η διάρκεια. Αυτό οδηγεί στην κατασπατάληση των χρημάτων. Όταν ολοκληρώνεται η χρηματοδότηση (ο χρόνος του μέλιτος), τότε κλείνουν οι μονάδες αυτές. Γίνονται διαρκώς προσλήψεις ατόμων που στελεχώνουν τις διοικητικές και διαχειριστικές υπηρεσίες, δημιουργούν μία τεράστια γραφειοκρατία και επιβαρύνουν οικονομικά τους συνεταιρισμούς. Όσα χρήματα κι αν ξοδευτούν ή μάλλον σπαταληθούν, αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα τόσο τα νομοθετικά (σ.σ.: ζητούν δικαιότερη κατανομή στις θέσεις και αναλογικότητα στην εκπροσώπηση των ψυχικά ασθενών) όσο και τα διοικητικά-διαχειριστικά και οργανωτικά προβλήματα, δεν πρόκειται να γίνουν ποτέ βιώσιμοι».
Και συνεχίζουν: «Προσλαμβάνονται συνήθως άτομα με κομματικά, ρουσφετολογικά κριτήρια. Η αναλογία των προσλαμβανομένων, καθώς και οι αμοιβές χαρακτηρίζονται από διακρίσεις σε βάρος μας, παραβιάζοντας την κοινή λογική και την ίδια τη νομοθεσία.
Οι κύκλοι
Στους ΚοιΣΠΕ δίπλα στους εργαζόμενους με προβλήματα ψυχικής υγείας ή «εργαζόμενους του α’ κύκλου», όπως τους αναφέρει ο ιδρυτικός νόμος, ή απλώς τα «παιδιά», όπως αποκαλούνται μεταξύ τους, υπάρχει και ένας δεύτερος κύκλος: Αποτελείται από δημοσίους υπαλλήλους αποσπασμένους από τα Ψυχιατρεία (στον ΚοιΣΠΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης εργάζονται 22 δημόσιοι υπάλληλοι), που αναλαμβάνουν θέσεις κυρίως διοικητικής υποστήριξης και επιστασίας της δουλειάς των «παιδιών». Ο τρίτος κύκλος συγκροτείται από εργαζόμενους με συμβάσεις αορίστου χρόνου, οι οποίοι προσλαμβάνονται από τον ΚοιΣΠΕ (στο συνεταιρισμό της Θεσσαλονίκης δουλεύουν οκτώ άτομα) και έχουν επίσης διοικητικά καθήκοντα και ρόλους προϊσταμένων.
Στην περιφέρεια των κύκλων υπάρχουν και άλλοι -εξωτερικοί συνεργάτες- για κάποιους από τους οποίους οι αμοιβές ακολουθούν ανεξάρτητες τροχιές και μοιάζουν αστρονομικές για τα «παιδιά».
Το τελευταίο διάστημα συζητείται το ενδεχόμενο τοποθέτησης μάνατζερ στα διοικητικά συμβούλια των ΚοιΣΠΕ, προκειμένου να δοθεί απάντηση με επιχειρηματικά κριτήρια στην οικονομική κρίση. «Θα αμείβονται με εξωφρενικά για τα δικά μας δεδομένα ποσά», λέει η Αναστασία Τοβή, εκλεγμένη εκπρόσωπος των «εργαζομένων του α’ κύκλου» στο δ.σ. του ΚοιΣΠΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης. Η ίδια υπενθυμίζει ότι πέρυσι το Πάσχα ήταν η πρώτη φορά που «τα παιδιά» πήραν δώρο, ότι έχουν κοπεί οι δωρεάν παροχές ειδών πρώτης ανάγκης (όπως υλικά ατομικής υγιεινής) για όσους ψυχικά ασθενείς είναι ενταγμένοι στο πρόγραμμα του συνεταιρισμού, ενώ φοβούνται ότι υπάρχει το ενδεχόμενο να διακοπεί και η δωρεάν σίτιση.
Στην περιφέρεια των κύκλων υπάρχουν και άλλοι -εξωτερικοί συνεργάτες- για κάποιους από τους οποίους οι αμοιβές ακολουθούν ανεξάρτητες τροχιές και μοιάζουν αστρονομικές για τα «παιδιά».
Το τελευταίο διάστημα συζητείται το ενδεχόμενο τοποθέτησης μάνατζερ στα διοικητικά συμβούλια των ΚοιΣΠΕ, προκειμένου να δοθεί απάντηση με επιχειρηματικά κριτήρια στην οικονομική κρίση. «Θα αμείβονται με εξωφρενικά για τα δικά μας δεδομένα ποσά», λέει η Αναστασία Τοβή, εκλεγμένη εκπρόσωπος των «εργαζομένων του α’ κύκλου» στο δ.σ. του ΚοιΣΠΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης. Η ίδια υπενθυμίζει ότι πέρυσι το Πάσχα ήταν η πρώτη φορά που «τα παιδιά» πήραν δώρο, ότι έχουν κοπεί οι δωρεάν παροχές ειδών πρώτης ανάγκης (όπως υλικά ατομικής υγιεινής) για όσους ψυχικά ασθενείς είναι ενταγμένοι στο πρόγραμμα του συνεταιρισμού, ενώ φοβούνται ότι υπάρχει το ενδεχόμενο να διακοπεί και η δωρεάν σίτιση.
Η κληρονομιά των Θεραπευτικών Μονάδων
Ο ΚοιΣΠΕ Θεσσαλονίκης συμπληρώνει φέτος πέντε χρόνια λειτουργίας με τη σημερινή μορφή του. Στήθηκε σε μεγάλο βαθμό πάνω στις υποδομές των Συνεταιριστικών Θεραπευτικών Μονάδων που λειτουργούσαν στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης από το 1987, υπό τον έλεγχο του νοσηλευτικού ιδρύματος. Η εμπειρία εκείνης της περιόδου, με το απαραίτητο εξωραϊστικό φίλτρο, λειτουργεί για κάποιους από τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους ως ανταγωνιστικό παράδειγμα για όσα συμβαίνουν σήμερα, τότε “που τα προγράμματα έτρεχαν, στο ταμείο υπήρχε πλεόνασμα, όπως και σταθερή χρηματοδότηση”. Τα εργαστήριά του στεγάζονται στην Πολίχνη και μέσα στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Με το νέο νομοθετικό πλαίσιο αποτελεί αυτοτελή διοικητική μονάδα με επταμελές συμβούλιο -δύο μέλη προέρχονται από τους εργαζόμενους με ψυχικά προβλήματα- και τριμελές εποπτικό όργανο. Οι εκλογές γίνονται κάθε τρία χρόνια σε συνέλευση, στην οποία συμμετέχουν όσοι κατέχουν μερίδια του συνεταιρισμού. Ο ΚοιΣΠΕ Θεσσαλονίκης χρησιμοποιεί κτιριακές υποδομές του Ψυχιατρείου, το οποίο καλύπτει και πάγια έξοδα, όπως ηλεκτρικό ρεύμα, αλλά κόπηκε ο «ομφάλιος λώρος», αφού δεν εντάσσεται στον προϋπολογισμό του νοσοκομείου.
Το σβήσιμο της «Λαμπίκο» Οι μελλοντικές προοπτικές δεν διαγράφονται ευοίωνες, αν λάβουμε υπόψη τα οικονομικά στοιχεία και τα δεδομένα από τον κύκλο των εμπορικών δραστηριοτήτων του ΚοιΣΠΕ Θεσσαλονίκης. Από τα τρία καταστήματα που υπήρχαν στο κέντρο της Θεσσαλονίκης για την προώθηση των προϊόντων που παράγονται στα εργαστήρια έχουν ήδη κλείσει τα δύο, ενώ γίνονται προσπάθειες, για να παραμείνει ανοιχτό το τρίτο.
Όπως λέει ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου Σωτήρης Χατζηδανιήλ, «για τρίτη χρονιά ο ισολογισμός από το σύνολο των μονάδων και των εργαστηρίων είναι αρνητικός. Το 2010 το ταμείο αναμένεται να κλείσει με παθητικό πάνω από 200.000 ευρώ».
Τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου αποδίδουν τα αρνητικά οικονομικά αποτελέσματα σε σειρά αποφάσεων και παραλείψεων που αφορούν κυρίως τον τομέα της προώθησης προϊόντων ή τη μη ανάθεση παραγγελιών από δημόσιους φορείς (για παράδειγμα τα νοσοκομεία). Τα εργαστήρια, όπως το ξυλουργείο, θα μπορούσαν να παράγουν προϊόντα σε χαμηλές τιμές, που θα βοηθούσαν και τις υπηρεσίες του δημοσίου να εξοικονομούν χρήματα.
Τα μέλη του δ.σ. αναφέρουν το παράδειγμα του συνεταιριστικού συνεργείου καθαρισμού «Λαμπίκο», το οποίο αρχικά είχε αναλάβει το έργο της καθαριότητας στις εξωνοσοκομειακές δομές του Ψυχιατρείου (διαμερίσματα και οικοτροφεία) έναντι 200.000 ευρώ το χρόνο. «Η προηγούμενη διοίκηση του νοσοκομείου», αναφέρει ο πρόεδρος του ΚοιΣΠΕ, «ενοποίησε το έργο εντάσσοντας σε αυτό και τους χώρους του ίδιου του Ψυχιατρείου. Ύστερα από αυτό το έργο γιγαντώθηκε, ο προϋπολογισμός του ανέβηκε στο 1,2 εκατ. ευρώ ετησίως και έπειτα από διαγωνισμό η καθαριότητα ανατέθηκε σε ιδιωτική εταιρεία».
Νομοθετική πρόβλεψη
Η νομοθετική τεκμηρίωση του εγχειρήματος θέτει σε πρώτο πλάνο τους ψυχικά ασθενείς, με βάση τους οποίους επιχειρείται να ενθαρρυνθεί η ανάθεση προμηθειών και υπηρεσιών στους κοινωνικούς συνεταιρισμούς από υπηρεσίες του δημοσίου τομέα. Σε σχετική εγκύκλιο του υπουργείου Υγείας με ημερομηνία 30 Ιουλίου 2009 διαβάζουμε: «Οι ΚοιΣΠΕ αποτελούν το παράδειγμα μιας νέας, συλλογικού χαρακτήρα, νομικής μορφής κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, η οποία αποτελεί για το υπουργείο Υγείας αλλά και τις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σημαντικότατο στοιχείο των ενεργειών πρόληψης και της κοινωνικής και οικονομικής ένταξης των ψυχικά ασθενών». Παραπέμποντας σε σειρά ευρωπαϊκών οδηγιών και σε προεδρικό διάταγμα του 2007, υπενθυμίζει στους δημόσιους φορείς που διενεργούν προμήθειες ότι υπάρχει ειδικό καθεστώς, που προβλέπει συμβάσεις και αναθέσεις έργου σε προγράμματα που απασχολούν άτομα με αναπηρίες στο πλαίσιο της προστατευμένης εργασίας.
